Dziecko mierzące się z wyzwaniami, jakie wymusza na nim autyzm, rozwija się w sposób odmienny od rówieśników. W pracy bardzo ważne jest indywidualne podejście, a także rozpoznanie jego możliwości. Do zadań terapeuty należy nawiązanie bezpiecznej i pozytywnej relacji z dzieckiem, która opiera na szacunku. Kluczowym aspektem działań jest stosowanie nagród i wzmocnień oraz wychwycenie zachowań stereotypowych.
Czym jest autyzm?
Autyzm jest zaburzeniem rozwoju, a nie chorobą. Oznacza to, że mózg pracuje w nieco odmienny sposób. Jest on inny dla każdego dziecka, gdyż nasilenie cech i zachowań wynikających z autyzmu jest odmienne. Zaburzenie to diagnozuje się w Europie u jednego na 100 dzieci. Częściej występuje u chłopców niż u dziewczynek. Jak wynika z ostatnich badań, objawy u dziewczynek są nieco inne, dlatego diagnoza spektrum autyzmu dokonuje się w ich przypadku zdecydowanie później niż u chłopców. Autyzm diagnozuje się biorąc pod uwagę zachowania w trzech obszarach określanych jako triada autyzmu, są to: komunikacja, interakcje społeczne i stereotypowe, powtarzalne zachowania.
Czym przejawia się autyzm u dzieci w obszarze komunikacji?
W obszarze komunikacji dzieci z autyzmem nie mówią lecz komunikują się z innymi za pomocą obrazków, na przykład w książkach lub pisząc. Jeśli posługują się mową, to dzieje się to w sposób usztywniony i nietypowy. Polega to na powtarzalności tych samych słów lub wyrażeń, określanych jako echolalia, które polegają na powtarzaniu wyrazów usłyszanych w rozmowie albo fragmentów ulubionego filmu. Dzieje się to w sposób natychmiastowy lub odroczony, po kilku godzinach, dniach a nawet latach. Powtarzane mogą również hasła reklamowe i zasłyszane wypowiedzi innych osób. U dzieci ze spektrum autyzmu mamy do czynienia z opóźnionym rozwojem mowy, niedostosowaniem mimiki twarzy do wypowiedzi, unikaniem kontaktu wzrokowego, brakiem odczytywania mimiki twarzy, gestów lub tonu głosu rozmówcy, nietypowym tonem głosu, powtarzaniem pytań , zamiast udzielenia odpowiedzi na nie. Wypowiedzi często są nieadekwatne do sytuacji, dziecko ma trudności w komunikowaniu potrzeb, a także nie rozumie ironii, metafor, czy wypowiedzi świadczących o poczucia humoru.
Czym przejawia się autyzm u dzieci w obszarze interakcji społecznych?
Dzieci ze spektrum autyzmu nie rozumieją zachowania innych ludzi, dlatego niezwykle trudno im funkcjonować w codziennym życiu i nawiązywać przyjaźnie. Nie rozumieją one uczuć innych osób. Nie odczytują w sposób prawidłowy gestów i mimiki twarzy. Dziecko ze spektrum autyzmu nie patrzy na przedmioty wskazywane przez rodzica. Nie pokazują na przykład palcem na interesujący je element rzeczywistości. Nie interesuje się osobami przebywającymi w jego otoczeniu, a nawet nie posiadają świadomości ich obecności, dlatego nie inicjują kontaktu, nie angażują się w zabawy i nie nawiązują przyjaźni. Nie potrafią w zabawie wchodzić w role innych postaci, a ni naśladować kogoś, mówić ani rozumieć uczuć.
Czym przejawia się autyzm u dzieci w obszarze powtarzalnych, stereotypowych zachowań?
Dzieci ze spektrum autyzmu przejawiają usztywnione, rutynowe zachowania, na przykład układają zabawki zawsze w takiej samej kolejności, jedzą zawsze z tego samego talerza, chodzą do szkoły zawsze tą samą trasą, przywiązują się do różnych obiektów, przedmiotów. Nie lubią zmian w swoim otoczeniu. Wszelkie niespodziewane zdarzenia wywołują niepokój i stres. Swoje zainteresowanie kierują zawsze ku jednej dziedzinie wiedzy, na przykład samochodom określonej marki, liczbom, dinozaurom. Spędzają dużo czasu na porządkowaniu zabawek według określonego schematu, obserwowaniu poruszających się obiektów. Wielokrotnie powtarzają te same ruchy, na przykład kręcą się w kółko.
Autyzm – literatura
Rodzice dzieci autystycznych mogą szukać wsparcia również w literaturze o autyzmie. Zdobędą tam niezbędną wiedzę na temat tego zaburzenia w rozwoju. Dowiedzą się, że należy dobierać zabawy w taki sposób, aby poznane rzeczy pozytywnie wpływały na rozwój malucha.
Odpowiednio dobrane pomoce pomogą dzieciom autystycznym nie tylko w pogłębianiu swoich wyjątkowych zdolności i umiejętności, ale będą również wsparciem w lepszym rozumienia otaczającego świata, poznaniu i wyrażaniu własnych uczuć oraz zasad i norm społecznych. Wśród literatury przedmiotu rodzic znajdzie między innymi takie pozycje jak:
- „Gry i zabawy we wczesnej interwencji. Ćwiczenia dla dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu i przetwarzania sensorycznego” Barbary Sher. Autorka kładzie nacisk na integrację społeczną i uwzględnia specjalne potrzeby dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu.
- „Kocham Mówić. Powiedz mi co odczuwasz. Ćwiczenia dla dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu” Jagody Cieszyńskiej, która jest przeznaczona do uczenia się niewerbalnych zachowań komunikacyjnych i języka.
- „Nowe historyjki społeczne” Carol Gray, która zawiera 150 historyjek, uczących umiejętności społecznych dzieci z autyzmem i zespołem Aspergera.
- „Tworzenie więzi poprzez integrację sensoryczną” autorstwa Ellen Yack, Paula Aquilla, Shirley Sutton. Przeznaczona jest dla terapeutów, nauczycieli i rodziców dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu i z innymi całościowymi zaburzeniami rozwoju. Przedstawiono w niej technikę masażu Wilbarger i zasady konstruowania diety sensorycznej oraz scharakteryzowano sprawdzone strategie radzenia sobie z dysfunkcjami SI.
- Książeczki z serii „Słucham i uczę się mówić” autorstwa Jagody Cieszyńskiej.